معنای وقف (وقف) در لغت ، به معنای (بازداشتن) و در اصطلاح قراءت عبارت است از : (توقف و مکث در آخر کلمه در اثناء تلاوت قرآن ، برای تازه کردن نفس به قصد ادامه قراءت).

شروع تلاوت پس از وقف را (ابتدا) نامند.

اهمیت (وقف و ابتدا) در تلاوت قرآن.

وقف و ابتدای صحیح عبارات قرآن کریم ، دارای اهمیت زیادی است .چه بسا در اثر عدم توجه به آن ، معانی آیات نا مفهوم ، ناقص و حتی دگرگون گردد.

در اهمیت بحث وقف و ابتدا در تلاوت قرآن کریم همین بس که حضرت علی بن ابیطالب (ع) ، معنای آیه :

(ورتل القران ترتیلا) حفظ وقوف را نیمی از ترتیل قرآن دانسته اند. و علمای قراءت بر این عقیده هستند که (من لم یعرف الوقف ، لم یعلم القرآن)، کسی که محل صحیح وقف در قرآن را نشناسد ، قرآن را نمی داند. 

اقسام وقف

وقف بر دو نوع است : اختیارى ، اضطرارى .

الف ـ وقـف اخـتـیـارى : وقـفـى است که به اراده و تشخیص ، صورت گیرد که طبعاً باید کلام ، تمام باشد و بر سه قسم است : تامّ، کافى ، حَسَنْ.

وقـف تـامّ: وقـفـى اسـت کـه کـلام از نـظـر لفـظ (دسـتـور زبـان ) و مـعـنـى کـامـل بـوده و بـه کـلام بـعـد از خـود، بـسـتـگـى نـداشـتـه بـاشـد، مـانـند وقف بر (وَ اُولَّئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ) و ابتدا از (اِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا...).

وقـف کـافـى : وقـفـى اسـت کـه کـلام از نظر لفظ کامل ، ولى از جهت معنى ارتباط به کلام بعد داشته باشد، مانند وقف بر (رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنّا) و ابتدا از (اِنَّکَ اَنْتَ السَّمیعُ الْعَلیمُ).

وقـف حـَسـَن : وقـفى است که کلام از نظر معنى کامل و از نظر لفظ ناقص باشد، بدین صورت که عبارت دوّم از نظر دستور زبان به عبارت اوّل بستگى دارد. این نوع وقف را چون تغییرى در مـعـناى کلام نمى دهد، حَسَن نامیده اند، ولى ابتدا کردن از کلام بعد جایز نمى باشد، مانند وقف بر (اَلْحَمْدُلِلّهِ) و ابتدا از (رَبِّ الْعالَمینَ).

ب ـ وقف اضطرارى : وقفى است که به سبب اتمام نفس ، عطسه ، سرفه ، فراموشى آیه و غیره در موردى که کلام از نظر لفظ و معنى ، ناقص بوده اتّفاق مى افتد و به آن وقف قبیح نیز مى گویند که لازم است از محلّ قبلى که مناسب باشد، ابتدا شود.

ابـتـدا: ابـتـدا، هـمـیـشـه اخـتـیـارى اسـت و بـایـد از مـحـلى ابـتـدا نـمـود کـه داراى مـعـنـى مـسـتقل و رساننده مقصود باشد و این نکته باید در نظر باشد که با توجه به شرایط نفس و طولانى بودن آیه از بهترین محل ممکن ابتدا شود.

علامات وقف

م : وقف لازم ، این علامت بیانگر آن است که وقف ، حتماً باید انجام شود و از بعد از آن شروع به تلاوت نمود  . 

لا : وقف ممنوع ، این علامت بیانگر آن است که نباید وقف نمود ؛ اما آخر آیه وقف به آن بلا مانع است . 

ط : وقف مطلق ، این علامت بیانگر آن است که وقف به آن نیکوست و از بعد آن می توان شروع نمود . 

ج : وقف جایز ، این علامت بیانگر آن است که وقف و وصل آن بلا مانع است و از بعد آن می توان شروع نمود . 

قلی : این علامت بیانگر آن است که وقف بهتر است و از بعد آن می توان شروع کرد . 

صلی : این علامت بیانگر آن است که وصل بهتر است ؛ اما وقف نیز بلا مانع است . 

ز : وقف مجوَّز ، این علامت بیانگر آن است که وقف بلا مانع است ؛ اما برای شروع بهتر است از قبل آن ابتدا نمود . 

ص : وقف مرخص ، این علامت در آیاتی بکار می رود که کلام طولانی است ؛ و عبارات از حیث معنا به یکدیگر مرتبط می باشند لذا به علت کمی نفس می توان در این محل وقف نمود و بعضاً از بعد آن نیز ابتداء کرد . 

ض :  وقف بر یکی از آن دو جایز است .

 (:. :.): نـشـانـه وقـف مـُعـانقه است که بر روى دو کلمه نزدیک به هم قرار مى گیرد و نباید روى هر دو محلّ، وقف شود، مانند:

ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ:. فیهِ:. هُدًى لِلْمُتَّقینَ

منبع : آموزش تجوید نویسنده : علی حبیبی - محمدرضا شهیدی

 آموزش قرآن در رابـطـه بـا نظام آموزش عقیدتى سیاسى سپاه (با کمی تغیرات)